Ortoreksja

Ba! Nie ma nic lepszego niż dostarczenie swojemu organizmowi samych wspaniałości. Jednakże problem pojawia się w momencie, gdy wybór pożywienia staję się obsesją i dochodzi do zaburzeń psychicznych. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o ortoreksji, to zapraszam Cię do dalszej części artykułu.   

Co to jest ortoreksja?

Ortoreksja (orthorexia nervosa – ON), to patologiczna obsesja na punkcie spożywania zdrowej żywności. Konkretne produkty nie są określone, po prostu każdy chory indywidualnie zjada pokarmy, które uznaje za zdrowe, doprowadzając do przesadnej eliminacji z reguły coraz większej ilości produktów. Najważniejsza z punktu widzenia ortorektyka jest jakość pożywienia, którą bardzo rygorystycznie przestrzega.

Według badań ortoreksja dotyka zarówno kobiety, jak i mężczyzn, z przewagą drugiej grupy. Najczęściej są to osoby w wieku 20-40 lat, pracujące w zawodach medycznych lub bezpośrednio związane z żywieniem człowieka, choć wyniki nie są jednoznaczne i inne wyniki badań podkreśliły występowanie ortoreksji u osób o niższym szczeblu edukacji. 

Ortoreksja – przyczyny 

W kulturze zachodniej zmagamy się z piętnem ogromnej presji nakłaniającej każdego do zachowania zgrabnej sylwetki. Z jednej strony jesteśmy „obsypywani” nadmiarem dostępnych produktów spożywczych, a z drugiej dochodzi do promowania szczupłego ciała. Zgodnie z tymi sprzecznymi przesłaniami mamy korzystać z oferowanych produktów, które mają sprawić Nam radość, ale też pilnować się, żeby zachować kontrolę nad swoimi zachowaniami. Dlatego chcąc kontrolować swoje zachowania żywieniowe często dochodzi do rezygnacji z kalorycznych potraw, ograniczenia słodyczy lub uprawiania sportu. 

Kolejną bardzo istotną kwestią jest kojarzenie osoby szczupłej z osiąganiem sukcesu, atrakcyjnością czy dbaniem o siebie. Z kolei osoba z nadwagą już uchodzi za zaniedbaną i leniwą. 

Stąd też wiele osób twierdzi, że szczupła sylwetka pozwoli na znalezienie wymarzonej pracy, życie w dostatku i pełnię szczęścia. Dlatego w pogoni za ideałem często dochodzi właśnie do zatracania umiaru i zdrowego rozsądku. Ważne jest, że ortorektycy nie podchodzą obsesyjnie do zachowania szczupłej sylwetki, nie skupiają się na ilości – jak to jest w przypadku anorektyków – a koncentrują się głównie na jakości pożywienia. Są perfekcjonistami, mają sztywną strukturę osobowości, skupiają się na sobie i realizują ściśle wyznaczone cele. 

Warto dodać, że każde zaburzenie odżywiania np. anoreksja, bulimia, czy też właśnie ortoreksja ma podłoże psychologiczne. O ortoreksji jeszcze nie mamy zbyt wiele badań, ale już przypuszcza się, że rodzina ma wpływ na wystąpienie tego zaburzenia. Najczęściej ortorektycy są wychowani w rodzinach nadopiekuńczych, są psychicznie uzależnieni od swoich rodziców, a także nie są w stanie podjąć sami decyzji. Ta więź z rodziną jest na tak silnym poziomie, że nie są w stanie zdecydować bez konsultacji z nią. Stąd też wprowadzając ograniczenia w swojej diecie, chcą w ten sposób pokazać swoją autonomię. A tak naprawdę to zamiast zdobywania poczucia odpowiedzialności za siebie i swoje zachowania to wpadają w nowe sidła, którą jest poważna choroba, która w dość znaczący sposób kieruje ich życiem, a przede wszystkim psychiką. 

Ortoreksja – objawy

Ortoreksja ma swój początek w stopniowym rezygnowaniu z niektórych potraw, aby poprawić swoje samopoczucie. Odrzucane są całkowicie fast foody, słodycze, cukier czy niezdrowe tłuszcze, aż z biegiem czasu dochodzi do jeszcze większych restrykcji. Pobliski market już nie wystarcza, ponieważ zdecydowanie bezpieczniejszy wydaje się specjalny sklep ze zdrową żywnością czy też samodzielnie uprawiany ogródek. Aż dochodzi do takiego momentu, w którym chorzy mają tylko do dyspozycji 5-6 produktów, które akceptują. 

Ortorektyk z wielką uwagą sprawdza wszystko, co zjada, a każdy posiłek jest przygotowany z niezwykłą precyzją, czytając przy tym czasopisma o zdrowym odżywianiu, żeby móc je jeszcze bardziej „poprawić”. W przypadku, gdy zdarzy mu się zjeść coś, czego jego zdaniem nie powinien, pojawiają się ogromne wyrzuty sumienia, dlatego narzuca kolejne restrykcje, aby złagodzić skutki zjedzenia niezdrowego pożywienia. Również ortorektyk poświęca ogrom czasu na planowanie kolejnych posiłków, myśl o swoich jadłospisie zajmuje mu większość dnia. 

Chorzy unikają kontraktów towarzyskich, ponieważ bardzo boją się, że zostaną podane niewystarczające jakościowo potrawy. Tak samo nie chodzą do restauracji czy nie jeżdżą na wakacje. Jednakże wyjście z domu wiąże się z zabraniem swojego prowiantu. Dla ortorektyków najważniejszy jest skład pożywienia, a prawie wcale nie liczą się cechy organoleptyczne, takie jak ich smak czy wygląd. 

Ortoreksja – skutki

Z powodu niewłaściwego sposobu odżywiania się, ortorektyków dopadają liczne choroby. Poprzez wyeliminowanie coraz większej ilości produktów dochodzi do niedostatecznej podaży głównych składników odżywczych, a tym samym do zmian okołonarządowych, tj. uszkodzenie pracy narządu lub nawet całego układu. 

Na samym początku chorzy odczuwają bóle i zawroty głowy, problemy z pamięcią i koncentracją. Później podczas występującego już niedożywienia, doskwierają im nudności, bóle brzucha, a także osłabienie. Kobiety mają problemy z miesiączkowaniem, ponieważ organizm nie jest w stanie wytworzyć odpowiedniej ilości estrogenów, aby zachować regularność cykli. 

Również dieta uboga w żelazo i cynk prowadzi do powstania niedokrwistości i spadek odporności, a brak wapnia i fosforu może zwiastować osteoporozę. Chorzy również mają problem ze zmieniającym się nastrojem, zaburzeniem osobowości czy depresją. Także wzrasta ryzyko wystąpienia hiponatremii, rozedmy podskórnej, płuc, odmy płucnej, jak również nieprawidłowych elementów morfotycznych krwi. 

Ortorektycy przez swoją rygorystyczną dietę, stają się wyobcowani, często zrywają kontakty z rodziną, jeśli nie potrafią zrozumieć stylu życia chorego. 

Zaburzenia odżywiania – ortoreksja

Oczywiście, ortoreksja należy do zaburzeń odżywiania, a tak jak w przypadku innych zaburzeń trzeba poddać się leczeniu. 

Zdecydowanie podstawą jest współpraca z psychodietetykiem, który wyrówna u chorego niedobór składników odżywczych i witamin, a także pomoże zrozumieć występujące mechanizmy. Niekiedy ortorektyk nie będzie w stanie zaakceptować proponowanej diety i wtedy koniecznością będzie opieka psychoterapeuty lub psychiatry. 

Zmiana postawy ortorektyków nie jest łatwa, ponieważ bardzo częstym zachowaniem jest wypieranie argumentów otoczenia i niedopuszczanie do siebie ich słuszności, stąd bardzo istotną rolą będzie odgrywała rodzina i znajomi chorego, którzy podczas kontaktu ze specjalistami będą rozumieli motywy, które kierują ortorektyka.

No dobrze, a jak w takim razie odróżnić prawidłowe odżywianie się osób, które chcą poprawić swoje zdrowie od zachowań obsesyjnych zagrożonych ortoreksją?

Fakt, jest to bardzo trudne i na początku jest to niemalże niemożliwe. Jednak różnica polega na tym, iż osoba zdrowa, która świadomie chce zadbać o swój organizm będzie starała się wprowadzić do swojego jadłospisu nowe produkty, ponieważ rozumie, że dostarczają one cennych składników. Z kolei ortorektyk będzie stopniowo zawężał gamę akceptowanych produktów. Osoba zdrowa wyeliminuje niezdrowe produkty na samym początku wprowadzenia zmiany, dążąc do wyboru jak najlepszych produktów. Ortorektyk – tak jak wspomniałam wcześniej – będzie obsesyjnie wykluczał kolejne produkty ze swojej diety. 

Podsumowując, ortoreksja jest chorobą, która wiąże się zaburzeniami żywieniowymi na tle psychicznym. Chorzy chcąc spożywać najlepsze jakościowo produkty, obsesyjnie eliminują coraz to nowe pokarmy, prowadząc do poważnych konsekwencji i zamiast zadbać o swoje zdrowie, wyniszczają je. Leczenie osób z ortoreksją powinno opierać się na współpracy z psychodietetykiem, a także psychoterapeutą lub psychiatrą. Najważniejsze to dostrzeżenie problemu i wprowadzenie zmian, które doprowadzą organizm do równowagi. 

Źródła bibliograficzne:

1. Kałędkiewicz E., Doboszyńska A.: Ortoreksja na tle innych zaburzeń odżywiania. Forum Medycyny Rodzinnej 2013, tom 7, nr 6, 307–315
2. Fidan T. Ertekin V., Işikay S., Kirpinar I. Prevalence of orthorexia among medical students in Erzurum, Turkey. Compr. Psychiatry 2010; 51 (1): 49–54 [Epub 17.04.2009].
3. Kinzl J. i wsp. Orthorexia nervosa in dieticians. Psychother. Psychosom. 2006; 75 (6): 395–396.
4. Donini L. i wsp. Orthorexia nervosa: a preliminary study with a proposal for diagnosis and an attempt to measure the dimension of the phenomenon. Eat. Weight Disord. 2004; 9 (2): 151–177.